I sometimes have to explain to clients why I have created a sound design in a particular way.

Since I don't do too much analyses while I am working, I often have to create the argumentation after I've done the job.

It must have something to do with gut-feeling. But how I hate that word.

Most of the time, gut feeling is just a lame excuse for not knowing what you are doing.

A professional should know why he or she is doing a specific thing -after all- , that's what the client is paying them for.

Sure, gut feeling is evidence of talent, but talent without skills will only produce lucky-shots.

Talent combined with skills and know-how will produce a good product every time.

With a bit of luck, it might even become ... art.

On the other hand, skills and know-how without talent will only produce lifeless, uninspired, mediocre products.

Very often, these people substantiate (and sell) their product with "lawyer- and sales-talk".

As long as they can explain why they did it in a certain way and why the client needs it, it doesn't matter if it's ugly.

Don't forget that we are always working on commissioned projects. It's not that we do what we feel like.

But every now and then, you work with somebody to whom you don't have to explain everything you are doing.

Because you think alike, things are simply obvious or are at least open for discussion.

Those people will also leave you enough space to exploit the gut feeling without questioning:

"Why are you doing ... ? " from the first sound you put in.

This results in productive teamwork where only one thing matters: the quality of the product.

And that's the way it should be.

Any idea that makes a better product should be considered.

When it comes to putting production guidelines down in writing, I am totally lost.

There are just too many variables involved that it becomes impossible to nail it down perfectly.

That is until I read this preface from Willem Elsschot's "Cheese".

Not only is "Kaas" a masterpiece in literature,

it also describes perfectly the creative process of keeping something exciting for the viewer/reader/listener.

It's the man's definition of "Style".

Enjoy.

"Cheese" - English | "Fromage" - Français| "Kaas" - Nederlands.

Willem Elsschot - Cheese - Preface

'Style is the man,' said Buffon.

It's hard to imagine a more succinct and accurate way of putting it.

This slogan, though, standing there like a model waiting to be immortalised by a sculptor, is not much good to a man of feeling.

But is it possible to give any idea in words of what style is?
The tragic, for example, is born of a maximum of stylistic tension. Everything about the human condition itself is tragic.

Think of Job's words: 'There the wicked cease from troubling, and there the weary be at rest;

and at your feet you see a mass of writhing, copulating, eating, praying humanity, with a rubbish tip next door for those whose last convulsions are over.
Style is closely allied to music, which developed from the human voice, a vehicle of rejoicing and lamentation before words on paper were thought of.

Tragedy is also a matter of intensity, of tempo and harmony, of rests, alternation of exultant and slow passages and gong strokes,

of simplicity and sincerity and sardonic grimaces.

Picture a sea and above it the sky.

At first the blue sky is a gigantic canopy of uninterrupted splendour.

Anyone taking a blue sky as their starting point must be capable of making the sky bluer than any sky has has ever been in reality.

The spectator must be immediately struck by the strange blue of the firmament, without being told that 'the sky is very, very blue'.

After all, he has a soul to tell him that, style being comprehensible only to those with souls.
The sky must remain blue and pristine till the blue has fully permeated his soul.

But not for too long, or else he’ll think, 'So, the sky's blue, that's all there is to it, I’ve got the message.'

And he'll turn his back on you .and become absorbed in personal reflections.

And once he’s escaped your clutches you won't get him back to where he's supposed to be watching or emathising, or at least not with another blue sky.

The more intense the blue the better, since then it will fill him all the sooner.

And if you begin with a black sky, then the black will immediately pour all over his skin.

Once the blue splendour has lasted long enough, a first little cloud appears to remind him that he is not standing there to gaze at that blue sky for the rest of his days.

And gradually the blue disintegrates into a chaos of lowering clouds.

A gong stroke heralds the first cloud and each new stroke a procession of grotesque new shapes.
The first gong stroke plays a crucial role, like the first birth in a family.

The others are born in exactly the same way, but one gets used to everything, even to birth, and the element of surprise gradually diminishes.
That first gong stroke must come when everything is pure and blue, all love and happiness, when the last thing that anyone expects is a gong stroke.

It should warn, unsettle, but not alarm. Something like the monastic 'Brother, you too must die' on a summer's afternoon.

It must be oh so soft.

The man must wonder what it was.

If it was rejoicing then it was a funny way of going about it.

After that first gong stroke, he must start distrusting the blue sky,

like someone who suddenly tastes something odd in their food or sees something moving in the peaceful grass when there isn't a breath of wind.

He must wonder if he has heard something suspicious and if that isn't perhaps a cloud there in the distance.

It is best if a little later he comes to the conclusion that it wasn't a gong stroke, but that one of those rejoicing got a frog in their throat.

That can only be achieved if the first stroke is soft and is not sustained for too long.
You are sitting alone at night reading in a deserted house. And you suddenly imagine you may have heard something.

No, the silence persists and your heart resumes its listless rhythm.
If that first gong stroke is too loud, then nothing else that follows will have any impact.

The man'll think, 'Oh, so that's the point of it? Right then.' And he will immediately block up his ears.

Or he'll pit his willpower against the fairground din you are kicking up and keep his eyes wide open, knowing that soon he won 't hear a thing.

Because constant noise is the same as absolute silence. And the man who suddenly makes all those gong strokes himself seems like a man possessed.
After that strange blue sky has continued for a little longer, there follows a second stroke.
Next, this man of yours sees a cloud and thinks, 'So, I was right. It wasn't rejoicing.'

And so as to be sure, because that blue is still on his mind, he searches his memory of what has happened for the first gong stroke.

If he tries hard enough he will find it and think, 'You see, it didn't escape my attention.'

However, he is still not sure if that first stroke was deliberate, it was so faint and so unexpected.

The man in his deserted house gets up and listens. And that's when they start closing in.

Gradually, in an accelerating tempo, the blue is overwhelmed and massive banks of cloud pile up.

The gong strokes fall thick and fast and your man can already foresee the strokes still to come.

He wants to take charge himself, because he thinks he is in control and doesn't realise he is being controlled.

And just when he says, 'Now comes the stroke that will bring the tower crashing down, that's what I want: the gong falls silent and a patch of blue becomes visible.
He thinks, 'Well, it's better than I thought. It could have been worse.

I could have brought the whole lot tumbling down, and that would have been the end of it.'

He doesn't know that the stroke couldn't come now, because the blue has been forgotten, because the impression of the blue has been erased from his soul.

And that stroke by itself is not the point, the point is the blue and the stroke,

the blue when the stroke is expected and the stroke when one is starting to absorb the blue again.
The man in the empty house sits down again.
And when the spectator has seen the blue for the tenth time, each time more briefly,

and thinks, 'Yes, now I've got it, the secret is the constant alternation of blue and masses of clouds,' that's when the stroke comes.

It judders right through his body and gives him goosepimples.

The man in the silent house tries to get up, but can 't.

He is not afraid, but paralysed by the majesty of that single gong stroke.

He thinks, 'You won 't catch me out like that again,' and gets ready to face the next stroke,

like at the circus where one always expects more pistol shots after the first one has been fired.

He's wrong, that was the stroke.
If you want to end with a blue sky there may be a few more strokes, but they are just a last echo, a mopping-up operation, a bird's final flutter.

But if you yourself have had enough of that blue sky, then that's that, Amen and good night.
He goes on sitting there when there's nothing left, no gong strokes and no masses of cloud.

Not even a blue sky.
He closes your book and leaves, forgetting his hat. On the way he stops and mutters, 'That was quite a story.

' He turns back one last time, and then continues on his way in a dream and disappears over the horizon.

His soul has been touched by tragic tension.
In nature, tragedy resides in the things that actually happen.

In art it is more a matter of style than of what happens. A herring can be depicted tragically, even though there is nothing intrinsically tragic about such a creature.

On the other hand it is not sufficient to say, 'My poor father is dead' to achieve a tragic effect.
In music the abstract nature of tragedy is seen even more clearly.

The tragic quality of Schubert's 'Erlkönig' is not heightened by Goethe's words, even though a child is strangled in it.

On the contrary, all that strangling distracts one from the tragic rhythm.

The same applies to literature, although there one has no scales to use but must make do with woefully inadequate words.

And since every word evokes an image, the sequence of words creates a framework which can be coated with style.

One cannot paint without a surface.

But the framework itself is incidental, as the greatest stylistic tension can be achieved with the most insignificant of events.

The whole of Rodin is just as much present in one of those hands as in the whole group of Burghers of Calais,

and the miracle is that he was able to sustain it for seven burghers.

It's just as well there weren't seventy of them.

It follows that the same standard framework may be clothed so completely differently

by different temperaments that no one would suspect that there was the same framework underlying such totally different products.

The main thing is to have something to work with on which one can let loose one's stylistic urge in a satisfying way.

That is why one should give schoolboys a choice of essay subjects and not force those fifty-seven unfortunates,

all so different, to describe Spring or Mother's Funeral on the same afternoon.

And if one of them were to send his teacher a letter explaining why he could not be bothered to write an essay on any subject at all,

then that letter should count as his essay.

The effect one is seeking to achieve must match one's frame of mind.

Someone in a genuinely happy mood should not try to evoke a tragic impression, or false notes will be struck that spoil the effect of the whole.

Unless the cheerfulness is used as a foil for serious tension.

But in that case there should be something odd about the cheerfulness, like the blue of that sky.

Right from the opening (for a book is a song) one must keep the final chord in mind,

and something of it should be interwoven through the whole story like a leitmotif through a piece of music.

The reader should gradually be seized by a feeling of uneasiness, making him turn up his collar and think of his umbrella while the sun is still out in all its glory.

Those who do not lose sight of the end will automatically avoid an verbosity because they win constantly be asking themselves if each detail actually contributes to their aim.

And they will soon discover that every page, every sentence, every word, every fun stop, every comma either brings the object nearer or delays it.

Because there is no such thing as neutrality in art.

What is not necessary should be excluded and where one character will do, a crowd of them is superfluous.
In art there are no prizes for trying.

Don't try to swear if you are not angry, or cry if your soul is dry, or rejoice if you aren't fun of joy.

One may try to bake a loaf, but one does not try to create.

If there is a genuine pregnancy, birth will follow automatically, in its own good time.

Excerpt from "Cheese" - 1933

Willem Elsschot (1882-1960)

Willem Elsschot - Fromage - Preface

« Le style, c'est l'homme », a dit Buffon.

On ne pouvait être plus concis et plus juste. Mais avec pareil slogan, dressé la comme un modèle,

prêt a se voir immortalisé par un sculpteur, l'homme sensible n'est guère avancé.

Avec des mots, peut-on donner quelque idée de ce que le style est vraiment?
De la plus extrême tension du style naît le tragique. Dans la destinée humaine, tout est déjà tragique. Pensez aux paroles de Job.

"Ici ne s'agitent plus les méchants, ici l'homme épuisé trouve le repos", et a vos pieds, vous voyez toute l'humanité grouillante,

s'accouplant, mangeant, priant et, a côté, la décharge municipale pour ceux-la dont le dernier spasme s'est éteint.

Le style entretient un rapport étroit avec la musique, née de la voix humaine qui n'a pas attendu d'exister noir sur blanc pour gémir ou crier sa joie.

Et le tragique est une question d'intensité, de mesure et d'harmonie, de pauses, une alternance de chants joyeux,

de lentos et de coups de gong, de simplicité, de sincérité et de ricanements sarcastiques.

Imaginez une mer et, par dessus, un ciel.

D' abord, le ciel bleu offre le spectacle d'une immense splendeur.

Quiconque part d'un ciel bleu doit être en mesure de créer ce ciel si bleu qu'aucun autre ne l'a encore été dans la réalité.

Le spectateur doit être immédiatement ému par le remarquable bleu de ce firmament, sans qu'on lui dise : « Ce ciel est très, très bleu. »

Ne possède-t-il pas lui-même une âme qui le lui dit -car le style n'est intelligible que pour celui qui possède une âme.

Ce ciel doit rester bleu et immaculé jusqu'a ce que ce bleu ait totalement pénétré son âme.

Pas trop longtemps, cependant, sinon il va penser que « oui, ce ciel est bleu, c'est incontestable, maintenant je le sais ».

Et il tournera le dos a votre ciel pour s' enfoncer dans des considérations plus a son niveau.

Et quand il a échappé a votre emprise vous ne pouvez plus l'amener une deuxième fois la ou il faut qu'il voie, il faut qu’il sente -du moins pas avec un autre ciel bleu.

Plus intense est le bleu, mieux c'est. Et si vous partez d'un ciel noir, il faut que ce noir, immédiatement, lui déteigne sur la peau.

Quand la splendeur bleue a assez duré, alors arrive un premier petit nuage,

qui lui permet de comprendre qu'il n'est pas la pour regarder ce ciel bleu jusqu'a la fin de sa vie.

Et peu à peu, le bleu décroît jusqu'a ne plus former qu'un chaos de formes nuageuses.

Un coup de gong annonce le premier nuage, et un autre coup, chaque fois, un cortège de nouveaux monstres.
Le premier coup de gong joue un rôle moteur comme la première naissance dans une famille.

Les autres naissent exactement de la même façon, mais on s'habitue a tout, aussi aux accouchements, et à mesure, la surprise va diminuant.

Ce premier coup de gong doit venir quand tout est pur et bleu, amour et bonheur, quand on s'attend à tout sauf à un coup de gong.

Il doit avertir, il doit gêner, mais ne pas effrayer.

Quelque chose comme le « frère, il faut mourir » des moines par un après-midi d' été.

Ce coup, il doit être donné avec douceur, beaucoup de douceur.

L'homme doit se demander ce que c' était. Si cela aussi était un cri joyeux, c' était une étrange manière de procéder.

Après ce premier coup de gong, il doit commencer à se méfier du ciel bleu, comme quelqu'un qui, soudain, découvrirait un goût étrange dans son repas,

ou qui verrait bouger quelque chose dans l'herbe paisible par une totale absence de vent.

Il doit se demander s'il n'a pas entendu un bruit suspect et si, là-bas, au loin, ce n' est pas un nuage qui approche.

Il serait souhaitable qu'un peu plus tard, il arrive à la conclusion que ce n' était pas un coup de gong, mais un chat dans la gorge de ceux qui crient de joie.

Cela ne se peut que si le premier coup est donné avec douceur, et ne se prolonge pas trop longtemps.

Le soir, vous êtes seul dans une maison abandonnée. Et soudain, vous vous rendez compte que vous avez peut-être entendu un bruit.

Non, le silence demeure et votre cœur reprend son rythme indolent.
Si ce premier coup de gong est trop fort, plus rien ne peut venir qui fasse encore impression.

Il pense alors : « Ah, c est donc ainsi ? Hé bien, allons-y. »

Et aussitôt, il se bouche les oreilles.

Ou il combat votre boucan de kermesse avec la force de sa volonté et garde les oreilles bien ouvertes, sachant que bientôt il n'entendra plus rien.

Car un bruit fort et continu équivaut à un silence total.

Et l'homme qui, si soudainement, donne tous ces coups de gong, fait lui-même figure de cinglé.

Si maintenant cet étrange ciel bleu a duré un peu de temps encore, suit un deuxième coup.

Voilà que votre homme voit un nuage et songe : « J’ avais bien entendu. Ce n' étaient pas des cris de joie. »

Et pour en en être sur, car ce bleu, il l'a toujours dans le ventre, il cherche le premier coup de gong dans ce qui, déjà, est du passé.

S’il se donne cette peine, il le trouve et pense : " Je me disais aussi, celui-là ne m'avait pas échappé. "

Pour autant, il n'est pas tout à fait sûr que ce premier coup était prémédité - il était si faible, si inattendu.
Dans sa maison abandonnée, l'homme se lève et écoute.

Et sur ces entrefaites, ils arrivent. Progressivement, sur un tempo accéléré, le bleu cède du terrain et les masses s'entassent l'une sur l'autre.

Les coups de gong s'enchaînent de plus en plus vite et l'homme prévoit déjà ceux qui vont tomber.

Lui-même veut diriger, car il croit qu'il conduit et demeure inconscient du fait qu'il est conduit.

Et quand il dit:« Maintenant vient le coup qui va faire s' écrouler la tour, je le veux », alors précisément le gong se tait et, à travers les nuages perce un petit coin de bleu.
"Bien, ç'aurait pu être pire", pense-t-il. "Moi, j'aurais fait s'écrouler toute la baraque, et tout serait fini. »

Il ignore que ce coup-là ne pouvait pas venir maintenant, parce que le bleu est oublié, parce que l'impression du bleu s'est effacée de son âme.

Et ce coup, en lui-même, n'est pas le but.

Le but, c'est le bleu et le coup, le bleu quand on attend le coup, et le coup quand on recommence à aspirer le bleu du ciel.
L'homme dans la maison vide se rassied.
Et quand le spectateur a vu le bleu pour la dixième fois, chaque fois durant un espace de temps plus bref, et qu'il pense;

" Oui, maintenant je sais, c'est une alternance perpétuelle de ciel bleu et de nuages », alors vient le coup.

Il résonne à travers son corps et lui donne la chair de poule. L'homme, dans la maison silencieuse veut se lever mais n'y arrive pas.

Il n'a pas peur, mais la majesté de ce coup de gong le paralyse.

« On ne me la fera plus », pense-t-il, et il se prépare à affronter le coup suivant,

comme au cirque on continue à attendre des coups de pistolet parce qu'un coup a retenti.

Il se trompe, car c' était le coup.

Si l'on désire terminer sur un ciel bleu, quelques coups peuvent encore venir,

mais ils ne sont rien d'autre qu'une agonie, une liquidation, les ultimes battements d’ailes d’ un oiseau.

Toutefois, si vous en avez vous-même assez de ce ciel bleu, c'est fini, la messe est dite.
Il est toujours assis là quand il n'y a plus rien, ni coups de gong ni nuages. Ni même de ciel bleu.
Il referme votre livre et s'en va, oubliant son chapeau.
En chemin, il s'arrête un instant et marmonne : « Quelle histoire! »

Il se retourne une dernière fois, puis poursuit sa route, rêveur, et disparaît a l'horizon. La tension du tragique a touché son âme.
Dans la nature, le tragique réside dans les événements eux-mêmes.

En art, il réside davantage dans le style que dans l' événement.

On peut peindre un hareng de manière tragique, même si en soi, pareille bestiole n' a rien de tragique.

En revanche, il ne suffit pas de dire : « Mon pauvre père est mort » pour atteindre un effet tragique.

En musique, le caractère abstrait du tragique est encore plus évident.

Les paroles de Goethe ne renforcent en rien le tragique du Roi des Aulnes chez Schubert, même si un enfant s'y fait étrangler.

Au contraire, toute cette histoire de strangulation éloigne l'attention du rythme tragique.
Il en va de même en littérature, ou l’on ne dispose en outre d'aucune gamme et où l'on doit se servir de pitoyables mots écrits.

Et puisque chaque mot appelle une image, leur succession finit par former un squelette qu'on peut enduire de style.

Impossible de peindre sans une surface.
Mais le squelette lui-même revêt peu d’importance, car le fait le plus négligeable peut mener à la plus haute tension du style.

Tout Rodin réside autant dans une seule de ses mains que dans le groupe des sept bourgeois de Calais,

et c’ est miracle qu'il ait pu préserver cette tension sept bourgeois durant.

Encore heureux qu'ils n'aient pas été soixante-dix.

Un même squelette standard se verra donc enduit de manières si parfaitement diverses par des tempéraments différents que,

sous ces productions totalement divergentes entre elles, personne ne pourrait soupçonner la présence d'une structure interne commune.

L’essentiel consiste à pouvoir manier une matière sur laquelle il est possible, avec satisfaction, de laisser libre cours à l'ardeur de son style.

C'est pourquoi il faudrait laisser aux écoliers le libre choix de leur sujet, et ne pas obliger ces cinquante-sept malheureux à décrire,

un même après-midi, le Printemps ou l'Enterrement de Maman.

Et si l’un d'entre eux envoyait a son instituteur une lettre dans laquelle il lui dirait pourquoi il refuse, aujourd'hui,

de faire la moindre rédaction, quel qu'en soit le sujet, alors cette lettre devrait justement lui tenir lieu de rédaction.

L’effet que l'on veut atteindre doit correspondre à un état d'âme personnel.

Quiconque se trouve dans un état d'humeur franchement joyeux ne devrait pas essayer de susciter une impression tragique.

Cela ne peut créer que des fausses notes, lesquelles gâteront l'ensemble.

A moins que l'élément joyeux soit utilisé pour encadrer une tension sérieuse.

Mais alors cette gaieté doit posséder une facette étrange, comme le bleu du ciel.

Dès le premier couplet, car un livre est un chant, il ne faut pas perdre de vue l'accord final,

dont une résonance doit être tissée dans l'ensemble de l'histoire, comme le leitmotiv dans une symphonie.

Progressivement, le lecteur doit se sentir envahi par une sensation d'inquiétude,

si bien qu'il relève son col et pense a un parapluie tandis que le soleil brille encore dans toute sa gloire.

Quiconque garde un oeil sur la conclusion évitera automatiquement les longueurs,

car sans cesse il se demandera si chacun de ses détails contribue a la réalisation de son objectif.

Et rapidement, il découvre alors que chaque page, chaque phrase, chaque point, chaque virgule chaque rapproche ou éloigne ce but.

Car en art, la neutralité n’existe pas.

Ce qui n’est pas nécessaire doit être écarté, et là ou un personnage peut faire l’affaire, une foule est superflue.

En art, l’essai n’est pas permis.

N’essayez pas de jurer si vous n’êtes pas en colère, n’essayez pas de pleurer si votre âme est desséchée,

n’essayez pas de crier votre joie tant que vous n’en êtes pas rempli.

On peut essayer de cuire un pain, mais on ne tente pas une création. On n’essaye pas non plus d’accoucher.

Là où il y a grossesse, l’accouchement vient tout seul, en temps opportun.

Extrait de "Fromage" - 1933

Willem Elsschot (1882-1960)

Willem Elsschot - Kaas - Inleiding

Buffon heeft gezegd dat de stijl de mensch zelf is. Bondiger en juister kan het niet.

Maar een gevoelsmensch is weinig gebaat met dat slagwoord dat daar staat als een model, om vereeuwigd te worden door een steenkapper.

Kan men echter wel met woorden eenig inzicht geven in wat stijl eigenlijk is?

Uit de hoogste stijlspanning wordt het tragische geboren. In 's menschen lotsbestemming zelf is alles tragisch.

Denk aan de woorden van Job: ‘Hier hebben de boozen het woelen gestaakt, hier vindt hij, wiens kracht uitgeput is, rust’,

en gij ziet aan uw voeten het wriemelende, parende, etende, biddende menschdom

en daar naast een stortplaats voor hen wier laatste kramp tot stilte gekomen is.

Stijl staat in nauw verband met de muziek, die gegroeid is uit de menschelijke stem waarmede gejuicht en geklaagd werd vóór dat zwart op wit bestond.

En het tragische is een kwestie van intensiteit, van maat en harmonie, van rustpunten,

een afwisseling van gejubel met lento's en gongslagen, van eenvoud en  oprechtheid met sardonisch grijnzen.

Hier hebt gij een zee en daarboven een lucht.

Eerst is de blauwe hemel één reusachtige heerlijkheid.

Wie vertrekt van een blauwe lucht moet er toe in staat zijn die lucht zóó blauw te scheppen als nooit eenige lucht in werkelijkheid geweest is.

De toeschouwer moet dadelijk getroffen worden door het  merkwaardige blauw van dat uitspansel, zonder dat hem gezegd wordt ‘die lucht is zeer, zeer blauw’.

Hij heeft immers zelf een ziel die hem dat zegt, want stijl is alleen bevattelijk voor die een ziel hebben.

Die lucht moet zoo lang blauw en ongerept blijven tot het blauwe volkomen in zijn ziel is ingedrongen.

Echter niet te lang anders denkt hij ‘ja, die lucht is blauw, daar gaat niets van af, ik weet het nu’.

En hij keert uw lucht den rug toe om weg te zinken in overwegingen die op zijn persoonlijk peil staan.

En is hij eenmaal uit je klauwen, dan krijg je hem geen tweede maal op de plaats van waaruit hij toekijken of toevoelen moet,

ten minste niet met een tweede blauwe lucht.

Hoe intenser het blauw hoe beter, want des te spoediger is hij er vol van.

En begin je met een zwarte lucht, dan moet het zwart dadelijk over zijn heele huid afgeven.

Als nu de blauwe heerlijkheid lang genoeg heeft geduurd, dan komt een eerste wolkje waardoor hij merkt dat hij daar niet staat

om tot aan 't eind van zijn dagen op die blauwe lucht te staren.

En geleidelijk slinkt het blauw tot één chaos van wolkgevaarten.

Een gongslag kondigt de eerste wolk aan en een nieuwe slag telkens een stoet van nieuwe gevaarten.

De eerste gongslag speelt een leidende rol, zooals de eerste geboorte in een gezin. De anderen worden precies zoo geboren,

maar men went aan alles, ook aan bevallen, en de verrassing wordt geleidelijk zwakker.

Die eerste gongslag moet kamen als alles rein en blauw, liefde en geluk is, als men zich aan alles verwacht behalve aan een gongslag.

Hij moet waarschuwen, hij moet hinderen, maar niet doen schrikken.

Iets als het ‘broeder, gij moet sterven’ van die monniken, op een zomerschen middag.

Hij moet O zoo zacht gegeven worden. De man moet zich afvragen wat of dat was?

Was dat óók gejubel, dan was het een rare manier van doen. Hij moet, na dien eersten gongslag,

de blauwe lucht gaan wantrouwen als een die plotseling iets aan 't eten proeft of in 't vreedzame gras iets ziet bewegen bij volkomen windstilte.

Hij moet zich afvragen of hij niets verdachts heeft gehoord en of dat ginder ver nu geen wolk is.

't Is wenschelijk dat hij even later tot de conclusie komt dat het geen gongslag was, maar iets dat haperde in de keel van die doende zijn te jubelen.

Dat kan alleen worden bereikt als de eerste slag zacht gegeven wordt en niet te lang aanhoudt.

Je zit 's avonds alleen in een verlaten huis te lezen.

En opeens komt het je voor dat je wel iets gehoord zoudt kunnen hebben. Neen, de stilte houdt aan en je hart gaat weer zijn lusteloozen gang.

Is die eerste gongslag te luid, dan kan niets meer komen dat nog indruk maakt.

Hij denkt dan ‘zoo, is het dáárom te doen? Vooruit dan maar.’ En meteen stopt hij zijn ooren dicht.

Of hij bevecht uw kermiskabaal met eigen wilskracht en houdt zijn ooren wijd open, wetend dat hij dadelijk niets meer hooren zal.
Want een aanhoudend sterk geluid is gelijk aan volkomen stilte. En de man die zoo plotseling al die gongslagen geeft lijkt zelf wel bezeten.

Als nu die rare blauwe lucht nog even geduurd heeft, volgt een tweede slag.

Die man van je ziet nu een wolk en denkt ‘ik had dus goed gehoord. Dat was geen gejubel.’

En om zeker te zijn, want dat blauw zit nog in zijn maag, zoekt hij den eersten gongslag op in wat reeds voorbij is.

Als hij zich die moeite geeft vindt hij hem ook en denkt ‘zie je wel, die was mij niet ontsnapt.’

Hij is echter nog niet geheel zeker dat die eerste met voorbedachtheid gegeven werd, zóó zwak was hij geweest, en zóó onverwacht.

De man in zijn verlaten huis staat op en luistert.

En daarop gaan ze aandrijven.

Geleidelijk, in een versnellend tempo, wordt het blauw verdrongen en stapelen de gevaarten zich op.

De gongslagen volgen sneller op elkander en je man voorziet de slagen reeds die gaan komen.

Hij wil zelf de leiding nemen, want hij denkt dat hij vaart en is er zich niet van bewust dat hij gevaren wordt.

Als hij dan zegt ‘nu komt de slag die de toren doet instorten, ik wil het,’ dan juist zwijgt de gong en door de wolken wordt een plekje blauw zichtbaar.

Hij denkt ‘zoo, 't valt mij nog mee. 't Had erger kunnen zijn. Ik had de boel doen instorten, dan was het uit geweest.’

Hij weet niet dat die slag nu niet komen mocht, omdat het blauw vergeten is, omdat de indruk van het blauw uit zijn ziel is gewischt.

En die slag op zich zelf is het doel niet.

Het doel is het blauw en de slag, het blauw als de slag verwacht wordt en de slag als men het blauw opnieuw begint op te zuigen.
De man in 't ledige huis gaat weer zitten.

En als de toeschouwer het blauw voor de tiende maal heeft gezien telkens voor een kortere spanne tijds,

en denkt ‘ja, nu weet ik het, 't is te doen om een voortdurende afwisseling van blauw en wolkgevaarten’, dan komt de slag.

Hij dreunt dwars door zijn lichaam en stippelt zijn huid. De man in 't stille huis wil opstaan maar kan niet.

Hij is niet bang, maar verlamd door de majesteit van die ééne gongslag.

Hij denkt ‘dat lap je me niet meer’ en maakt zich gereed om den volgenden slag het hoofd te bieden,

zooals je in 't circus pistoolschoten blijft verwachten omdat er één gevallen is.

Hij vergist zich, dat was de slag.

Als je met een blauwe lucht eindigen wil mogen er nog enkele slagen komen, maar die zijn slechts een uitsterven, een opruiming,

het laatste klapwieken van een vogel. Maar heb je zelf genoeg van die blauwe lucht, dan is het uit, Amen en uit.

Hij zit daar nog als er niets meer is, geen gongslagen en geen wolkgevaarten. Zelfs geen blauwe lucht meer.

Hij sluit je boek en gaat heen, zijn hoed vergetend. Onderweg blijft hij even staan en mompelt ‘was me dàt een geschiedenis.’

Hij keert zich nog eens om, gaat dan droomerig verder en verdwijnt aan den horizon. De spanning van het tragische heeft zijn ziel aangeraakt.

In de natuur zit het tragische in 't gebeurde zelf. In kunst zit het meer in den stijl dan in wat er gebeurt.

Een haring kan tragisch geschilderd worden, al zit er aan zoo'n beest niets dat tragisch op zichzelf is.

Daarentegen is het niet voldoende te zeggen ‘mijn arme vader is dood’ om een tragisch effekt te bereiken.

In de muziek is het abstrakte van het tragische nog duidelijker.

Het tragische van Schubert's Erlkönig wordt door Goethe's woorden niet verhoogd, al wordt er een kind in gewurgd.

Integendeel, al dat gewurg leidt de aandacht af van het tragische rhythme.

Zoo ook in de litteratuur, waar men echter over geen toonladders beschikt en zich met jammerlijke woorden behelpen moet.

En daar ieder woord nu eenmaal een beeld oproept, wordt door de opeenvolging van woorden van zelf een skelet gevormd waar stijl op gesmeerd kan worden.

Men kan niet schilderen zonder oppervlakte. Maar 't skelet zelf is bijzaak, want de hoogste stijlspanning kan bij 't miniemste gebeuren worden bereikt.

Heel Rodin zit even volkomen in één van die handen als in 't ensemble van die zeven poorters van Kales

en 't is een wonder dat hij die spanning zeven poorters lang heeft volgehouden.

Nog een geluk dat er geen zeventig waren. Een zelfde standaardskelet zal dan ook door verschillende temperamenten zoo volkomen

anders besmeerd worden dat niemand onder die totaal aan elkander vreemde produkten een zelfde geraamte vermoeden zou.

Hoofdzaak is dat men iets te hanteeren krijgt waar men met zelfvoldoening zijn stijldrift op botvieren kan.

Daarom moest men schooljongens vrij laten in de keus van 't onderwerp en die zeven en vijftig zoo verschillende sukkelaars

niet dwingen op een zelfden namiddag de Lente of de Begrafenis van Moeder te beschrijven.

En zond er dan een aan zijn meester een brief waarin hij zeggen zou waarom hij 't vertikt vandaag eenig opstel te maken,

waarover dan ook, dan behoorde die brief zijn opstel te zijn.

Het effekt dat men bereiken wil moet kloppen met iemand's eigen gemoedstoestand.

Wie zelf in een oprechte vroolijke bui is moet niet probeeren een tragischen indruk te verwekken, anders worden valsche klanken geboren die 't geheel bederven.

Tenzij het vroolijke gebruikt wordt om een ernstige spanning te omlijsten.

Maar dan moet die vroolijkheid iets eigenaardigs vertoonen, zooals het blauw van die lucht.

Van af den aanhef, want een boek is een lied, moet men het oog houden op het slotakkoord,

waarvan iets door 't heele verhaal geweven moet worden, als het Leitmotiv door een symphonie.

De lezer moet geleidelijk een gevoel van onrust over zich voelen komen,

zoodat hij zijn kraag opzet en aan een paraplu denkt, terwijl de zon nog in haar volle glorie staat.
Wie het slot niet uit het oog verliest zal van zelf alle langdradigheid vermijden omdat hij zich telkens afvragen

zal of ieder van zijn details wel bijdraagt tot het bereiken van zijn doel.

En hij komt dan spoedig tot de ontdekking dat iedere bladzijde, iedere zin, ieder woord, ieder punt, iedere komma het doel nader brengt of op afstand houdt.

Want neutraliteit bestaat niet in kunst. Wat niet volstrekt noodig is dient streng geweerd en waar het met één personage kan is een menigte overbodig.

In kunst mag niet geprobeerd worden.

Probeer niet te schelden als gij niet toornig zijt, niet te schreien als uw ziel droog staat, niet te juichen zoolang gij niet vol zijt van vreugde.

Men kan probeeren een brood te bakken, maar men probeert geen schepping. Men probeert ook niet te baren.

Waar zwangerschap bestaat volgt het baren van zelf, ten gepasten tijde.

Uittreksel uit "Kaas" - 1933

Willem Elsschot (1882-1960)